Speculative Design: Toekomstverkenning als motor voor verandering

METHODIEK

Datum: 22 juli 2025

Speculative Design: Toekomstverkenning als motor voor verandering

Hoe ontwerp je voor een toekomst die nog niet bestaat? Voor maatschappelijke veranderaars — of je nu werkt in beleid, het mkb of als consultant — is het cruciaal om voorbij de korte termijn te denken. Speculative design helpt daarbij. Het is een ontwerpmethodiek die gebruikt wordt om mogelijke toekomstscenario’s tastbaar, voorstelbaar én bespreekbaar te maken. Niet met voorspellingen, maar met prikkelende scenario’s, letterlijke verbeeldingen of ervaringen die uitnodigen tot reflectie en gesprek.

Speculative design stelt geen ‘wat gaat er gebeuren?’ centraal, maar ‘wat zou er kunnen gebeuren?’ — en vooral: willen we dat? Deze aanpak sluit goed aan bij maatschappelijke transities, waar verandering vaak begint met verbeeldingskracht, bewustwording en collectieve gesprekken. In dit artikel bespreken we drie voorbeelden waarin ontwerpers, kunstenaars en onderzoekers op een verrassende manier werken aan toekomstverkenning.

Zon als bondgenoot: het werk van Angella Mackey (HvA)

In het project Designing with the Sun onderzoekt ontwerper Angella Mackey hoe we ons opnieuw kunnen verhouden tot zonne-energie. Niet als technische bron, maar als sociale en zintuiglijke realiteit. Ze ontwierp zonnegevoelige kleding en objecten die laten zien hoe afhankelijk we zijn van de zon, en hoe ons ritme en gedrag zich daaraan zouden kunnen aanpassen. Het project stelt vragen over toekomstige leefstijlen en nodigt gebruikers uit om te reflecteren op energie, tijd en ecologie vanuit een ander perspectief.

Lees meer: Designing with the Sun

Climate Imaginaries at Sea: verbeeldingskracht voor een veranderend klimaat

In het programma Climate Imaginaries at Sea verkennen kunstenaars en onderzoekers de toekomst van het leven met een stijgende zeespiegel. Kunstenaar Müge Yilmaz richtte zich daarbij op verzilting van de bodem in haar project S.A.L.T. Samen met Rietveld-studenten ontwierp Yilmaz het fictieve eiland Salaxis, een speculatieve verkenning van leven in een door zeespiegelstijging verzilt landschap. Artistiek onderzoeker Carlo De Gaetano van de Hogeschool van Amsterdam verkende in zijn portrettenreeks Queer as the Ocean een toekomst waarin mens en onderwaterwereld steeds meer in elkaar opgaan.Het programma Climate Imaginaries at Sea laat met installaties, lezingen, verhalen en wandelingen het publiek reflecteren op hoe stijgend zeewater, en klimaatverandering ons leven kunnen beïnvloeden.

Meer info:

Lezing door Müge Yilmaz over S.A.L.T.

Artikel over de Kunstroute van het Warming up Festival (Volkskrant)

De toekomst van muziek: speculatief ontwerp in de popcultuur

Koos Zwaan (Hogeschool Inholland) verkent in zijn lectorale rede hoe de muziekindustrie zich voortdurend aanpast aan technologische veranderingen — van vinyl tot streaming, van concertzaal tot TikTok.In het project Futuring Music X Immersion: Speculation about the Future of Immersion in the Music Industry onderzoekt hij samen met studio hyperspace hoe immersive experiences (IX) de muziekbeleving kunnen veranderen. Door middel van speculative design ontwikkelden zij drie toekomstscenario’s — Solarpunk, Hyper-Liberalism en Traditional Collectivism — waarin technologie, sociale waarden en muziekpraktijken samenkomen. Het project laat zien hoe ontwerp, technologie en popcultuur kunnen worden ingezet om een dialoog te starten over de gewenste toekomst van muziek en beleving.

Lectorale rede: Toekomst van Immersieve ervaringen in muziek – Koos Zwaan
“Futuring Music X Immersion: Speculation about the future of immersion in the music industry.” https://www.inholland.nl/onderzoek/onderzoeksprojecten/de-toekomst-van-immersieve-ervaringen-in-muziek/

Wat kun jij ermee als changemaker?

De kracht van speculative design ligt niet in het voorspellen van de toekomst, maar in het openbreken van de verbeelding. Voor changemakers biedt het:

Gespreksmateriaal: Een object of scenario opent het gesprek op een andere manier dan een rapport of beleidsnotitie.
Bewustwording: Het laat mensen ervaren wat abstracte thema’s (zoals verzilting of energietransitie) concreet kunnen betekenen.
Toekomstintelligentie: Door meerdere toekomstbeelden naast elkaar te zetten, versterk je het vermogen om strategisch te handelen onder onzekerheid.

Wil je zelf aan de slag gaan? Begin klein. Maak een toekomstscenario zichtbaar via een visual, prototype of rollenspel. Laat mensen erop reageren. En bovenal: durf vragen te stellen die nog geen antwoord hebben.

Bovengenoemde projecten zijn gekoppeld en mede-gefinancierd door het Centre of Expettise Creative Innovation, een impactnetwerk voor de creatieve industrie.

Dit is ook interessant

Datum: 22 juli 2025

Speculative Design: Toekomstverkenning als motor voor verandering

Datum: 15 juli 2025

Samen Ontwerpen aan Verandering

Hoe kan de creatieve industrie met de ontwikkeling van interventies en toepassingen steeds beter bijdragen aan het mogelijk maken van verandering, het richting geven aan verandering en het versnellen van transities?

Datum: 20 juni 2025

Van Vezel tot Vliering - van Boer tot Bouwer

In het project Van Vezel tot Vliering – van Boer tot Bouwer werkten partners in Salland en Noord-Nederland aan een urgente en complexe opgave: het vormgeven van regionale ketens voor biobased bouwen die bijdragen aan een duurzamere bouwpraktijk én het versterken van de regionale economie.

Datum: 11 juni 2024

Handboek Publiek-Civiele Samenwerking

Waag Futurelab en Stby werkten samen aan een onderzoeksproject met de vraag: Wat hebben burgercollectieven en de overheid nodig om duurzame samenwerking te bereiken op basis van wederzijdse waardecreatie?

Datum: 21 december 2023

Reflecties op maatschappelijk verdienvermogen door een impact-ondernemer

Op basis van jaren praktische kennis en ervaring zijn negen stappen gedefinieerd over innoveren. Laszlo Bax deelt ter aanvulling zijn inzichten over missiegedreven innoveren en maatschappelijk verdienvermogen.

Datum: 8 november 2023

Adaptive Governance

Besluitvorming vindt plaats binnen een bepaalde governance: het samenspel tussen organisaties, beslissers, beslisprocessen, wetgeving en richtlijnen. De maatschappelijke transities vragen om aanpassingen in dit samenspel. Adaptive governance is de methode om deze aanpassingen te doen.