Het systeem/probleem in kaart brengen

In een grondige ontwerpaanpak wordt betrekkelijk veel tijd besteed aan de vraag: waarom lossen we het niet gewoon op? Dit dieper systeembegrip voorkomt dat je in een latere fase oplossingen bedenkt die voorzienbaar niet werken. Het helpt bovendien om niet meer van hetzelfde te bedenken. Deze eerste fase van het ontwerpproces wordt ook wel eens de archeologie genoemd. Dit proces maakt duidelijk wat de paradoxen zijn die het probleem in stand houden. Het aardige is: deze paradoxen zijn vaak heel herkenbaar en door ze in een interactieve vorm met elkaar te doorleven, ontstaat ruimte om na te denken over hoe het anders kan.

Drijfveren inzichtelijk maken

De tweede fase van het ontwerpproces gaat over empathisch onderzoek. Hierin proberen we op een diep niveau te begrijpen wat betrokkenen drijft. Dit gaat zowel over de maatschappelijke context van het vraagstuk beter begrijpen (het landbouwvraagstuk ziet er als gevolg van culturele factoren en historische ervaringen in de ene gemeenschap echt anders uit dan in de andere), als over het vinden van verbindende waarden. In dit onderzoek waren vitaliteit, vakmanschap en rechtvaardigheid voorbeelden hiervan. Voor empathisch onderzoek zijn vele KEM’s beschikbaar. In deze casus was interviewen een belangrijke.

Hand in hand de status quo doorbreken

Empathisch onderzoek is de basis van de derde fase van het ontwerpproces: een nieuw en verbindend perspectief ontwikkelen om de status quo te doorbreken. In dit geval werd dat ‘de Leercirkel’. Dit is een methode die handvatten biedt om het systeem in beweging te zetten. Een procesaanpak waarin partijen samen gaan ontdekken hoe het anders kan en waarbij het uitgangspunt is dat de vitaliteit van de ene sector bijdraagt aan de vitaliteit van de andere sector. Met andere woorden: een vitalere natuur en een vitalere landbouwsector moeten hand in hand gaan. In de toepassing van deze Leercirkel richten we ons nadrukkelijk op publieke organisaties. Door binnen de overheden, als systeemverantwoordelijke, het zero-sum te helpen doorbreken, kunnen kaders ontstaan waarbinnen een andere toekomst met alle partijen kan worden verkend.

Experimenteren en opschalen

De laatste fase van het ontwerpproces gaat over experimenteren en opschalen. Deze fase bestaat uit het creëren van leeromgevingen om de Leercirkel toe te passen en het doen van relevante experimenten. Wij zien experimenteerruimte nadrukkelijk niet als een vrije, op zichzelf staande ruimte, maar juist een plek dicht op het huidige systeem, in de dagelijkse praktijk, waarbij ook de bestaande kaders tegen het licht worden gehouden. Zo hebben we vanuit alle ervaringen uit het ontwerpproces meegeholpen in het aanbestedingsproces (uitgifte) voor gronden waarop het halen van natuurdoelen hand in hand moet gaan met het vinden van nieuw perspectief voor de landbouw. De inzichten uit het ontwerpproces worden hier nadrukkelijk gecombineerd met inzichten uit transitiemanagement.