PRAKTIJKVOORBEELD

Gebiedsgerichte aanpak voor toegankelijke zorg in krimpregio’s

Eemsdelta zorg voor gezondheid

Het lectoraat Duurzaam Coöperatief Ondernemen (DCO) van de Hanzehogeschool Groningen heeft in samenwerking met Coöperatie Univé Noord-Nederland een innovatieversnelling onderzoeksproject ‘Eemsdelta zorg voor gezondheid’ uitgevoerd.

‘Eemsdelta zorg voor gezondheid’ gaat over een transitie. Het huidige zorgstelsel is onhoudbaar door de noodzaak van steeds meer zorg, stijgende kosten en het groeiende tekort aan zorgmedewerkers. Deze situatie is uitermate voelbaar en urgent in de gemeente Eemsdelta. De richting waarin gezocht wordt is een veel grotere nadruk op het bevorderen van gezondheid en welzijn. In het Eemsdelta gebied hebben veel inwoners een lage sociaaleconomische status en zijn vaker ongezond dan gemiddeld in Nederland.

Het onderzoek heeft als doel aanwijzingen te krijgen voor versnelling van het transitieproces naar ‘zorg voor gezondheid’ in samenhang met de transitie van onderwijs in Eemsdelta. Hoe kan de vernieuwing worden vormgegeven en door welke systeeminterventies kan het worden versneld?

Missiethema

Zorg & Gezondheid

Betrokkenen

Hanzehogeschool Groningen, Coöperatie Univé Noord-Nederland

Aspecten

  • Draagvlak
  • Regionale inbedding
  • Organisatie van samenwerking
  • Reflectie en adaptatie
  • Instituties en governance

Methodieken

De onderzoeksaanpak is anders dan een gemiddeld onderzoek vanwege de complexe uitdaging van een dergelijke transitie: de vele stakeholders met eigen ideeën en belangen; de effecten op de verschillende systeemniveaus (macro, meso en micro); de onvoorspelbaarheid van ontwikkelingen. Daarom is gekozen voor twee verschillende methodieken. De eerste is een beschrijving van ontwikkelingen vanuit een Complexe Adaptieve Systemen (CAS) benadering. In het kader hiervan werden stakeholders en het voorlopige programmateam ‘Gezondheid en Welzijn’ dat is ingesteld om de transitie te stimuleren geïnterviewd en werden bijeenkomsten bijgewoond. De tweede is het monitoring van het proces van innovatieversnelling door middel van Transitiegerichte monitoring. Een van de manieren om dat voor elkaar te krijgen is via tijdlijn evaluaties.

De twee methodieken die gebruikt werden om de complexe transitie te kunnen volgen, in kaart te brengen en te monitoren op impact van interventies zijn aanvullend op elkaar. Het beschrijvende karakter van en het monitoren van het lange termijn transitieproces maken samen veel zichtbaar over betrokken partijen en verschuivingen daarin, de rol van het programmateam, de rol van de lokale overheid, de aard van de verschillende interventies en hun voorlopige impact in de gewenste transitie.

Bevindingen naar aanleiding van interviews en bijwonen van bijeenkomsten

De complexiteit van een dergelijke transitie is groot omdat veel partijen een rol spelen: zorginstanties, overheden, inwoners, kennisinstellingen, maatschappelijke instellingen, sportorganisaties en commerciële bedrijven. Elke betrokken partij heeft daarbij traditioneel specifieke doelen, posities, belangen, rollen en financieringsbronnen. Alle bovengenoemde partijen zijn bovendien in eerste instantie gericht op ‘business as usual’ en/of intersectoraal samen te werken aan vernieuwing.

De belangrijkste thema’s in het Eemsdelta gebied zijn:

  • Het dreigend zorginfarct, een toenemende vraag, te geringe formele en informele zorgcapaciteit en grenzen aan betaalbaarheid;
  • De focus op cure & care in plaats van op preventie;
  • De lage sociaaleconomische status (SES) van veel mensen in de regio en de gezondheidsproblemen die daarmee samenhangen;
  • Het onderwijs is vaak los van de praktijk georganiseerd in smalle opleidingen, diplomagericht en met weinig programmaflexibiliteit;
  • De moeite die alle betrokken organisaties hebben om interdisciplinair en intersectoraal te werken aan complexe vraagstukken. Afdelingen, diensten, specialismen en organisaties hebben eigen taal, waarden en cultuur, doelen, urgenties, aanpakken, enzovoort waardoor zij moeilijk in staat zijn uit de eigen bubbel los te komen en samen te werken met anderen.

Alle partijen erkennen de noodzaak van systeemverandering op het terrein van zorg, gezondheid en onderwijs en spreken de urgentie uit om anders te gaan werken maar een echte transitie waarbij de samenwerking in de regio is nog maar in een beginstadium. Er is in alle organisaties weinig ‘vrije ruimte’ beschikbaar om anders te werken. In de meeste samenwerkingsverbanden met andere organisaties is er geen ‘license to operate’. In alle betrokken zorgorganisaties en kennisinstellingen zijn wel initiatieven gestart waarin met andere partijen wordt samengewerkt in interdisciplinair en multisectoraal verband.

Er bestaat inmiddels veel overheidsbeleid, deels vanuit verschillende departementen geïnitieerd, waarin richting wordt gegeven aan de noodzakelijke veranderingen rond het thema zorg en gezondheid1. Ook regionaal en lokaal zijn door overheden met stakeholders op het terrein van zorg en gezondheid verschillende akkoorden uitgewerkt. Er bestaan verschillende lokale en regionale netwerken rond het thema zorg en gezondheid.

Geïnterviewden spreken vrijwel zonder uitzondering over een doolhof aan initiatieven, regelingen, akkoorden en netwerken en hechten verschillende waarde aan de verschillende genoemde initiatieven. Verschillende geïnterviewden zijn daarom op zoek naar een plek voor lokale en regionale regie waar de belangrijkste regionale thema’s worden geïnventariseerd, geagendeerd en in programma’s en projecten uitgewerkt.

KEM's

KEMs -afgekort van Key Enabling Methodologies–  zijn ontwerpmethoden die innovaties en interventies helpen ontwikkelen die ons anders helpen kijken, denken, doen en die onze leefwereld helpen vormgeven. Deze (ontwerp)methoden bieden professionals een effectieve en gerichte aanpak bij het ontwikkelen van innovaties en interventies. Zo dragen KEMs bij aan het teweegbrengenvan de benodigde veranderingen.

Aanbevelingen

Grotere rol voor regionale overheid

Het programmateam ziet zichzelf inmiddels als een leergemeenschap, maar de samenstelling is nog steeds voorlopig. Belangrijk is dat op korte termijn alle partijen uit de quintuple helix een plaats krijgen in het team. Pas dan zullen de inspanningen om tot een brede leergemeenschap te komen ook hun effect hebben op gedeeld beleid en acties die tot een transitie leiden. De rol van de overheid in het aanpakken van complexe transities kan beter. Tot nu toe zijn zorginstellingen via samenwerking rond het nieuwe

Expertisecentrum Eemsdelta in Delfzijl bezig met feitelijke innovatie rond zorgprocessen. Ook kenniscentra kennen veel initiatieven om samen met de zorginstellingen nieuwe manieren van kenniscreatie te ontwikkelen en dichter bij de beroepspraktijken te komen. Samen dragen zij, en in mindere mate het welzijnswerk, ook de uitbouw van de doelen en activiteiten van het (voorlopig) programmateam ‘Gezondheid en Welzijn’. Ontbrekende partners zijn vooral de lokale overheid, de inwoners en bedrijven. Vooral de overheid zou een versnellende rol kunnen vervullen in de transitie door:

  • Meer ondernemend te zijn en regisseur te worden in hun verantwoordelijkheid voor gezondheid en welzijn van inwoners in de gemeente;
  • Zij kan zich meer bemoeien met het programma van het programmateam en het eigenaarschap en de regie voor wat er gebeurt in de innovatiewerkplaatsen overnemen;
  • Dat zal effectiever zijn omdat de overheid als enige partij een mandaat heeft om de thema’s die relevant zijn voor het gebied vast te stellen en te zorgen dat er resultaten komen;
  • De gemeente kan dan partijen bij elkaar halen die de lokale gezondheids- en welzijnsagenda kunnen concretiseren en resultaten met elkaar kunnen realiseren rond welzijn en gezondheid. Ook inwoners en bedrijven horen erbij;
  • Zij kan er ook voor zorgen dat er samenhang komt in alle akkoorden, projecten, initiatieven en bottom-up activiteiten.

Dit is ook interessant

PRAKTIJKVOORBEELD
Omgaan met spanningen in duurzame ketens

De interesse in het thema ‘spanningen binnen duurzame ketens’ is groot, vertelt onderzoeker Nora El Maanni….

PRAKTIJKVOORBEELD
Vooruitkijken naar Brede Welvaart: een nieuwe aanpak voor ondernemers

Scenarioplanning biedt handvatten als het gaat om brede welvaart. Lees meer over de ervaringen bij de Metaalunie.

PRAKTIJKVOORBEELD
‘Mandala of agency’ voor transities

Verandering begint bij jezelf, maar veel mensen hebben geen helder beeld van hun eigen waarden en hoe deze aansluiten bij de grote maatschappelijke verschuivingen die nodig zijn. Avans Hogeschool onderzoekt hoe je intrinsieke motivatie kan veranderen. 

PRAKTIJKVOORBEELD
Breng maatschappelijke impact in kaart

In het onderzoeksproject ‘Samen Slim Gezond’ duikt Saxion in de effecten en neveneffecten van het maatschappelijke initiatief Buurtgeluk. Lees hier meer.

PRAKTIJKVOORBEELD
Topfit Citizenlab

Topfit Citizenlab is een meerjarig onderzoeks- en innovatieproject met als doel om Twentenaren langer gelukkig en gezond te laten leven. Samen (!) met burgers onderzoeken de initiatiefnemers hoe ze hen aan kunnen zetten tot een gezondere levensstijl.

PRAKTIJKVOORBEELD
Ecosysteem-benadering voor circulaire chemische transitie
Een ecosysteem-methodologie voor het bouwen van groene en circulaire innovaties binnen de chemische industrie.